رابطه انسان و طبیعت از دیرباز دستخوش اتفاقات گوناگونی بوده. طبیعت در نقش بستر و مادری برای انسان که گاه او را تشویق و گاه او را تنبیه کرده می‌ نماید. انسان در همین بستر توانست رشد پیدا کند. همانطور که می دانیم بخشی از انسان گرایش شدیدی به همجواری با طبیعت دارد و نیاز ذاتی انسان به طبیعت از زمان پیدایش وی بوده است.

رابطه انسان و طبیعت در دوره‌ های مختلف دستخوش تغییرات و اتفاقات متفاوت بوده است. از سال‌ های دوری که انسان برای در پناه ماندن از خطرات طبیعت به غارها پناه آورد. یا دورانی که انسان کم‌ کم به واسطه ابزار و سلاح‌هایی که ساخت بیشتر سفر و ماجراجویی کرد. تا به حال که نوع بشر استفاده خود از منابع طبیعت را به حداکثر رسانده است.

اگر با یک نگرش عمیق و فلسفی به عالم هستی بنگریم، باید بپذیریم که توجه به طبیعت و محیط زیستی که در آن زندگی می‌کنیم، در واقع توجه به هستی و هویت خود ماست، اما انسان دور افتاده از حقیقت، طبیعت را جدا از خویش می‌پندارد. رابطه میان انسان و طبیعت در طول تاریخ بشری دستخوش فراز و نشیب‌ های بسیاری بوده است.

فضای سبز همواره در ایجاد آرامش کاملا موثر بوده و باعث ایجاد حال روحی مناسب و شادابی بوده است. از این رو اگر می خواهید همیشه روحیه ای شاد داشته باشید و در راه زندگی بتوانید راحت تر مشکلات خود را حل کنید و از سطح توان روحی بالاتری برخوردار باشید، از ایجاد فضای سبز در محیط زندگی و کار خود غافل نشوید.

 

ویژگی های فضای سبز

زیبایی بصری فضای سبز و روان انسان

فضا باید چشم‌ ­نواز باشد. که خب چشم نواز تر از فضای سبز و طبیعت؟ اولین حسی (از حواس انسان) که در مواجهه با چیزی تحریک می‌­شود، بینایی است. رنگ‌ ­ها می‌­توانند اثرات مختلفی بر روح و روان افراد بگذارند. رنگ ­‌هایی که در طبیعت هستند خاصیت شفا بخشی دارند. مانند رنگ نارنجی: رنگ سرخوشی و هیجان، که فرد در برخورد با این رنگ احساس آرامش می­‌کند زیرا در نتیجه­ آن، تنش­ های درونی آزاد می‌شود، یا رنگ آبی که سرشار از آرامش است و اضطراب و نگرانی را از افراد دور می­‌کند. رنگ سبز رنگ طبیعت، رشد، زندگی و سلامتی است. این رنگ به معنای امنیت و ایمنی هم هست. فکر کردن به رنگ سبز باعث ایجاد تفکرات مثبتی مانند صلح، توازن و آرامش می شود. همچنین اعتقاد بر این است که این رنگ بین احساسات و ذهن منطقی، تعادل ایجاد می کند.

 

۲- دل پذیری هوا و تاثیر آن روی انسان

برخی از بو ها باعث ایجاد حسی خاص در انسان می­‌شوند. محققین متوجه شدند که اسانس ­‌های شیرین مانند گیاه بابونه، باعث ایجاد الگو های موج مغزی از نوع آلفا، تتا ودلتا می­‌شود که حالتی از آرامش و حتی خواب را به انسان القا می­‌کند. بوی رزماری باعث ایجاد موج مغزی بتا شده که الگویی سریع­تر از نوع قبلی را ایجاد کرده و حالت آگاهی و گوش به زنگ بودن را ایجاد می‌­کند. بعضی از انواع دیگر مثل اسطوخودوس و شمعدانی عطری، حالتی متعادل در انسان ایجاد می­‌کنند. بنابراین استفاده از گیاهانی با رایحه­ خوش و خواص درمانی در فضاهای سبز می­‌تواند آرامش و تاثیر این فضا­ها را بیشتر کند. حتی می توان گفت هر گیاهی که توانایی کاشت آن را داشته باشیم عطر و بوی مخصوص خود را دارد و قطعا بوی آن روی انسان تاثیر به سزایی می گذارد.

 

۳-تحریک حس شنوایی و ایجاد آرامش فضای سبز و روان انسان

یکی از موارد مهمی که می­‌تواند در ایجاد آرامش روانی و روحیه انسان موثر باشد، صداست. می‌توان فضای سبز را به گونه ای طراحی کرد که صدای آب، صدای پرندگان و … در آن طنین­‌انداز باشد که شخص بتوانند اوقاتی را در آرامش سپری کنند. به صورت کلی قرار دادن انسان در فضای سبز موجب تحریک همه حواس شخص می شود که به هر حال همه این حس ها بخش عظیمی از آرامش انسان را تامیین می کنند.

 

شهرنشینی-فضای سبز و روان انسان

افراد تحت تأثیر شرایط محیطی (که اکثرا شهرنشین هستند)، تعادل و آرامش روحی و روانی خود را از دست داده و دچار مسائلی چون استرس و اضطراب، خشونت و پرخاشگری، افسردگی و ناکامی و … می‌گردد. هر کدام از موارد اشاره شده نماد ها و علائمی از بیماری روانی است. برخی از عوامل مؤثر در تهدید سلامت روانی که ناشی از زندگی شهری است را در ادامه بررسی می کنیم:

۱-عدم زیبایی شهر اشاره به زیبایی بصری دارد

۲-ترافیک

۳-آلودگی صوتی اشاره به تحریک حس شنوایی دارد

۴-آلودگی هوا

۵-عدم دسترسی به مراکز برطرف‌کننده نیازهای زندگی

این عوامل دسته ای محدود شده از عواملی دارد که موجب مسائل روانی می‌گردد مثلاً :

نبود زیبایی سیما و منظر شهر، ایجاد افسردگی می‌کند.

ترافیک، باعث بروز اضطراب و استرس می‌گردد.

آلودگی صوتی، حس خشونت و پرخاشگری انسان را تحریک می‌کند.

آلودگی هوا گرچه تأثیر جسمی بیشتری دارد اما در بعد روانی باعث تضعیف سیستم عصبی و اثر منفی بر آن می‌گردد.

عدم دسترسی، سبب تأخیر در برنامه‌ ها شده و حس ناکامی را ایجاد می‌کند و همان‌ طور که بیماری‌ های جسمی افراد به یکدیگر سرایت می‌کند، مسائل روانی نیز سرایت نموده و افراد سالم را دچار می‌کند. راه‌کارهای عملی کنترل و رفع مسائل شهری راه‌ کارهای ذکر شده در این قسمت، نه‌ تنها مسائل شهری را مرتفع می‌نماید بلکه اجرای آن ها معظلاتی که منشأ آن مسائل فردی، خانوادگی، شغلی و … هستند را نیز برطرف خواهد نمود. برخی از این موارد عبارتند از:

• زیباسازی فضای شهری
• توسعه فضاهای سبز
• ایجاد فضاهای عمومی
• ایجاد اماکن تفریحی
• ایجاد فضاهای ورزشی
• توسعه وسائط نقلیه عمومی (مترو، منوریل و …)
• و….

هر یک از این عوامل تاثیر بسزایی روی روان انسان دارد. زیبایی شهر به مرور موجب تاثیرات مثبت روی روح و روان انسان می شود که یکی از مهم ترین عوامل زیبایی شهری فضای سبز است. می توان گفت در زندگی شهری فضای سبز روان انسان را به سوی آرامش و فرار از اضطراب و استرس می برد.

 

فضا های سبز شهری

آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده، فضای سبز شهری نامیده می‎شود. این فضا بخشی از استخوان بندی شهری را تشکیل می‎دهد و به بیان دیگر فضای سبز در کنار اسکلت فیزیکی شهر تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر است. در تعریفی دیگر فضا های سبز شهری را می‎توان نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش ‎های گیاهی دانست. در این میان باغ­ های میوه در شهر می­توانند بازده زیبا سازی شهری و همچنین بازده اقتصادی داشته باشند ولی خب جنبه عمومی ندارند.

 

 

جامع ترین تعریف از فضای سبز شهری: فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، گل ها، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می شود.

فضا های سبز شهری مانند :

• پارک ها
•  میادین ورزشی
•  جنگل های طبیعی
• جنگل های مصنوعی
•  چمنزار های طبیعی

نمایانگر یک مؤلفه اساسی هر اکوسیستم شهری است. مناطق سبز شهری فعالیت بدنی و آرامش را تسهیل می کند. همانطور که می دانیم درختان اکسیژن تولید می کنند و به رفع آلودگی هوا مضر از جمله ذرات موجود در هوا کمک می کنند. پارک ها و باغ های شهری نقش مهمی در شهرهای خنک کننده دارند و همچنین مسیرهای ایمن برای پیاده روی و دوچرخه سواری را برای اهداف حمل و نقل و همچنین مکان هایی برای فعالیت بدنی، تعامل اجتماعی و تفریحی فراهم می کنند.

برآورد های اخیر نشان می دهد که عدم تحرک جسمی ، ناشی از کمبود پیاده روی و عدم دسترسی به مناطق تفریحی، 3.3 درصد از مرگ و میر جهانی را تشکیل می دهد. فضا های سبز نیز برای سلامت روان اهمیت بسیاری دارد. دسترسی به فضا های سبز می تواند نابرابری های سلامتی و کمک به درمان بیماری های روانی را کاهش دهد. برخی از تحلیل ها نشان می دهد که فعالیت بدنی در یک محیط طبیعی می تواند به اصلاح افسردگی خفیف و کاهش شاخص های استرس فیزیولوژیکی کمک کند.

تاثیرات ایجاد فضای سبز بر روان انسان در فضا های شهری

• ماندن افراد در وضعیت فیزیکی روحی مناسب
• اجتماعی شدن افراد در نتیجه برقراری رابطه دوستی و نیز احساس و درک بهتر از موقعیت و شرایط اجتماعی
• کسب و شناخت برخی از شاخص های اجتماعی برای افزایش و بالا بردن ارزش های فرد
• افزایش احساس خویشاوندی و یا وحدت منافع و مسئولیت های اجتماعی

 

فضاهای سبز نیمه عمومی

اگر بخواهیم تعریفی برای فضای سبز نیمه عمومی داشته باشیم می توانیم به روف گاردن های مراکز تجاری و اداری و محوطه های مشا اشاره کنیم. فضا های سبز سازمان ‎ها، نهاد ها، ادارات و مراکز دولتی، خدماتی، نظامی، آموزشی و درمانی جزو فضای سبزشهر به شمار می‎روند. هرچه این فضا ها دارای عملکرد عمومی نیستند، لیکن کارکنان و مراجعه کنندگان به مکان‎ های یاد شده از آن فضا بهره مند می‎شوند و در عین حال جزو دارایی فضای سبز درون شهری و برون شهری به شمار می‎روند.

فضای سبز نیمه عمومی به جهت محدودیت نسبی استفاده کنندگان فاقد بازدهی اجتماعی کامل است، ولی بازدهی اکولوژیکی آن ها غیرقابل انکار است. بررسی گونه شناسی فضا های سبز خصوصی و نیمه عمومی برای برنامه ریزان و مدیران شهری، به دلیل اهمیتی است که این فضاها در افزایش توان اکولوژیکی و زیست محیطی شهر دارند. در حالی که هزینه نگهداری آن ها نیز بر مدیریت شهری تحمیل نمی شود. از این رو سیاست گذاران و مدیران شهری باید توسعه و ترویج فضا های سبز خصوصی و نیمه عمومی را در اولویت قرار دهند.

فضا های سبز خصوصی

همان طور که از تیتر مشخص است فضا های سبز خصوصی به فضایی گفته می شود که دارای مالک خصوصی می باشند مثل باغ های شخصی.

تاثیر فضای سبز روی اشخاص

فضای سبز و کودکان

فضای باز را می‌توان محلی دانست که اجازه می‌دهد کودک با عناصر چهارگانهٔ طبیعت ارتباط برقرار کند و با تغییرات فصلی، جَوی و در مجموع عوامل طبیعی آشنا شود. حضور در فضای سبز، امکان رشد و پرورش خلاقیت کودک را نیز افزایش می‌دهد، اما فضای سبز چه اثری روی سلامت روان کودکان دارد؟ در این مطلب با تأثیر فضای سبز روی سلامت روان کودکان آشنا شوید. دورهمی‌ های ساده در محیط باز و مناسب مثلا در یک پارک به کودک امنیت روانی و ذهنی را القا می‌کند و این موضوع بر رشد فکری کودک تأثیر کلیدی دارد.بازی کودکان در محیط های پارک در کنار والدین از دو جنبه فردی و اجتماعی تأثیر مثبت فوق‌ العاده‌ای به همراه دارد. هوش هیجانی کودک با قرار گرفتن در این محیط تحریک و خلاقیت او تقویت می‌شود و از طرفی با قرار گرفتن در کنار همسالان روابط اجتماعی را می‌آموزد.

تاثیرات مثبت فضای سبز روی کودکان

سلامت جسمی: فضای سبز می‌تواند به بهبود سلامت جسمی کودکان کمک کند. کودکانی که در معرض فضای سبز قرار دارند، نسبت به کودکانی که در معرض فضای سبز کمتری قرار دارند، کمتر دچار بیماری‌های قلبی، دیابت، چاقی و سایر بیماری‌های مزمن می‌شوند. همچنین، کودکانی که در فضای سبز بازی می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که از نظر جسمی فعال باشند و به اندازه کافی ورزش کنند.

سلامت روانی: فضای سبز می‌تواند به بهبود سلامت روانی کودکان کمک کند. کودکانی که در معرض فضای سبز قرار دارند، نسبت به کودکانی که در معرض فضای سبز کمتری قرار دارند، کمتر دچار اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی می‌شوند. همچنین، فضای سبز می‌تواند به کاهش استرس، بهبود خلق‌وخو و افزایش احساس آرامش کمک کند.

یادگیری و رشد: فضای سبز می‌تواند به بهبود یادگیری و رشد کودکان کمک کند. کودکانی که در معرض فضای سبز قرار دارند، نسبت به کودکانی که در معرض فضای سبز کمتری قرار دارند، نمرات تحصیلی بالاتری کسب می‌کنند و در مهارت‌های شناختی، مانند تفکر انتقادی، حل مسئله و حل تعارض، بهتر عمل می‌کنند. همچنین، فضای سبز می‌تواند به افزایش خلاقیت، تخیل و مهارت‌های اجتماعی کودکان کمک کند.

ارتباط اجتماعی: فضای سبز می‌تواند به تقویت ارتباط اجتماعی کودکان کمک کند. کودکانی که در فضای سبز بازی می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که با سایر کودکان ارتباط برقرار کنند و روابط اجتماعی سالمی ایجاد کنند. همچنین، فضای سبز می‌تواند به کاهش احساس تنهایی و انزوا در کودکان کمک کند.

 

فضای سبز و سالمندان

در این بخش به بررسی فضای سبز بر روی روحیه و روان اشخاص مسن می پردازیم. بهتر است افراد سالمند برای پیاده روی فضای سبز را انتخاب کنند، پارک ها و فضاهای سبز درون شهری می توانند روحیه افراد مسن را تغییر دهد. حضور در این فضاها بدون هیچ هزینه ای می تواند مانع افسردگی و نا امیدی افراد مسن شود. به صورت کلی حضور سالمندان در طبیعت باعث آرامش ذهنی آن ها می شود و از نظر روحی حس و حال و هوای مناسبی را برای آن ها فراهم می کند.

فضای سبز نقش مهمی در سلامت و رفاه سالمندان ایفا می‌کند. سالمندانی که در معرض فضای سبز قرار دارند، نسبت به سالمندانی که در معرض فضای سبز کمتری قرار دارند، از سلامت جسمی و روانی بهتری برخوردار هستند. همچنین، سالمندانی که در فضای سبز فعالیت می‌کنند، بهتر یاد می‌گیرند و رشد می‌کنند.

 

 

فضای سبز، روح، جسم

همان طور که در تمام این مقاله اشاره کردیم همجواری با طبیعت موجب کاهش استرس، ایجاد آرامش و بالا رفتن روحیه می شود. حال می دانیم که جسم سالم لازمه‌ داشتن ذهن فعال، روح و روان آرام است. طبیعت با اثرات بی‌ نظیری که بر جسم و بدن ما دارد، ما را به ذهنی سالم، فعال و روحیه‌ ای با آرامش و با نشاط می‌رساند. نه تنها فضای سبز باعث می شود ذهن آرام بشود بلکه باعث بهبود جسم هم از نظر (بدن سالم-ذهن سالم) هم از استفاده جسم از فضای سبز (تحرک و ورزش در فضای سبز و…) می شود.

در ادامه در دنیای امروز که تکنولوژی جز جدایی ناپذیر  از زندگی انسان ها است، دوری از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی یک حسن محسوب می‌شود. شاید بد نباشد اگر گاهی اوقات اخبار بد را پیگیری نکنیم یا تحت فشار های روانی ناشی از زندگی در فضای مجازی جریان دارد قرار نگیریم. به علاوه استفاده طولانی مدت از لپتاب، کامپیوتر و بخصوص گوشی های هوشمند بر روی فیزیک و سیستم عملکرد مغز تاثیرات سوء خود را نشان خواهد داد. لذا طبیعت گردی حتی برای چند ساعت می‌تواند ما را از دنیای تکنولوزی و آسیب های روانی و جسمانی آن دور کند.

سخن آخر

اثرات شگفت آور طبیعت گردی بر سلامت روح و روان بر هیچ کس پوشیده نیست. فضای سبز تاثیر مستقیمی روی آرامش انسان می گذارد و گذراندن زمان در فضای سبز بر روی روان انسان تاثیرات مثبت بسیاری دارد. شما می توانید حتی با ایجاد یک فضای سبز کوچک برای خودتان این نیاز را تا حدی رفع کنید. حتی یک گلدان کوچک در خانه در روحیه شما تاثیرگذار است. حال اگر فضایی مناسب ایجاد فضای سبز دارید همین حالا دست به کار شوید و برای آرامش خود قدم بردارید. اگر به مشاوره در این مورد نیاز دارید همواره مشاورین ما در دسترس شما قرار دارند.